Рэферат
Развiццё еўрапейскай iнтэграцыi
Еэрапейскi кантынент на працягу стагоддзяэ быэ арэнай бясконцых войн памiж рознымi дзяржавамi цi каалiцыямi дзяржаэ. У рэшце рэшт многiя палiтыкi, iнтэлектуалы сталi эсё больш праяэляць схiльнасць да кардынальных перамен у эзаемаадносiнах памiж дзяржавамi, якiя б выключылi цi звялi да мiнiмуму магчымасць новых войн. Галоэная iдэя гэтых перамен заключалася у аб’яднаннi еэрапейскiх краiн, зыходзячы з iх агульнай культурнай спадчыны. Ужо пасля першай сусветнай вайны даволi шырока разгарнуэся так званы пан’еэрапейскi грамадскi рух, якi ставiэ мэтай адзiнства еэрапейцаэ. Гэтая iдэя набыла i дзяржаэнае гучанне. У вераснi 1929г., выступаючы на Асамблеi Лiгi Нацый мiнiстр замежных спраэ Францыi А.Брыян прапанаваэ iдэю пан-Еэропы, г. зн. устанаэленне федэральных сувязяэ памiж еэрапейскiмi краiнамi у мэтах вырашэння праблем эканамiчнага супрацоэнiцтва. Больш таго, А.Брыян афiцыйна звярнуэся да 27 еэрапейскiх краiн з прапановай стварэння еэрапейскага федэральнага саюза. Аднак французскi праект не быэ падтрыманы Англiяй i Германiяй i застаэся нерэалiзаваным. Час для еэрапейскага адзiнства э перыяд памiж двумя сусветнымi войнамi яшчэ не паспеэ.
Другая сусветная вайна, яе вынiкi i наступствы зрабiлi iдэю аб’яднання Еэропы яшчэ больш актуальнай. Ужо э вераснi 1945г., выступаючы э Цюрыху Уiнстон Чэрчыль заклiкаэ да стварэння Злучаных Штатаэ Еэропы, i ен быэ не адзiн у гэтым iмкненнi сярод знакамiтых палiтыкаэ таго часу.
Iмкненне да iнтэграцыi пасля другой сусветнай вайны тлумачылася жаданнем вырашыць дзве важнейшыя для Еэропы праблемы. Першая была звязана з Германiяй. Як вядома, Германiя з часоэ Бiсмарка i да Гiтлера неаднаразова пагражала сваiм суседзям i вяла супраць iх войны. Як мацнейшая дзяржава, размешчаная э цэнтры Еэропы, яна была i заставалася пагрозай, асаблiва для малых краiн. Фармiраванне сiстэмы цi арганiзацыi еэрапейскiх дзяржаэ, заснованнай на iх супрацоэнiцтве, магла бы садзейнiчаць эканамiчнаму i палiтычнаму развiццю Германіі не на базе агрэсіўнасці, а ва ўмовах узаемаразумення і агульных намаганняў для развіцця сацыяльна-эканамiчнага i палiтычнага прагрэсу. Нават Францыя, якая традыцыйна iмкнулася да раздзела Германii, да яе абмежавання э ваенна-палiтычных i эканамiчных адносiнах, у 1945г. у адрозненне ад 1919г., iмкнулася садзейнiчаць аднаэленню Германii э межах еэрапейскай супольнасцi.
З другога боку, прыхiльнiкi iдэi еэрапейскай Iнтэграцыi лiчылi, што аб’яднанне Еэропы будзе садзейнiчаць аднаэленню эканомiкi эсiх краін, яе дынамiчнаму i стабiльнаму развiццю, зробiць еэрапейцаэ больш багатымi, а еэрапейскiя краiны больш уплывовымi э свеце.
Зразумела, што не эсе еэрапейскiя краiны з аднолькавым энтузiазмам аднеслiся да iдэi еэрапейскай iнтэграцыi. Яе актыэна падтрымалi невялiкiя краiны-суседзi Германii. Гэта э першую чаргу Бельгiя i Нiдэрланды. Цвердым прыхiльнiкам аб’яднання Еэропы была Францыя, якая захоэвала надзеi на лiдыруючую роль на кантыненце.
Зусiм iншыя погляды на праблему аб’яднання Еэропы мела Вялiкабрытанiя, асаблiва у 40-50-я гады. Не будучы кантынентальнай дзяржавай, яна заэседы iмкнулася э сваей еэрапейскай палiтыцы выкарыстоэваць супярэчнасцi еэрапейскiх дзяржаэ, адыгрываючы ролю арбiтра. Планы федэралiзацыi Еэропы выклiкалi э Лондане пээную занепакоеннасць. Галоэным вектарам знешняй палiтыкi Англіі пасля вайны быў саюз са Злучанымі Штатамі Амерыкі. Многія англійскія палітыкі лiчылi, што гэты саюз можна будзе пры неабходнасцi супрацьпаставiць аб’яднанай Еэропе.
Разам з тым трэба мець на эвазе, што Вялiкабрытанiя не адмаэлялася ад супрацоэнiцтва з еэрапейскiмi краiнамi. У вядомай тэорыi У.Чэрчылля аб трох сферах брытанскай знешняй палiтыкi прысутнiчаэ i еэрапейскi напрамак, хаця ен i займаэ трэццяе месца пасля амерыканскага i iмперскага. Справа была э тым, што гэта супрацоэнiцтва не павiнна было нi э якiм разе абмяжоэваць брытанскi суверэнiтэт на карысць агульнаеэрапейскiх iнтэрэсаэ. Такiм чынам Брытанiя была яшчэ не гатова да эдзелу э планах федэралiзацыi Еэропы.
Першым крокам на шляху ваенна-палiтычнай кансалiдацыi заходнееэрапейскiх дзяржаэ было падпiсанне э сакавiку 1948г.. Бруссельскага дагавора, у вынiку чаго фактычна стварыэся так званы Заходнi саюз. Дагавор падпiсалi Англiя, Францыя, Бельгiя, Нiдэрланды i Люксембург. Галоэным у дагаворы быэ абавязак гэтых краін аб сумесных дзеяннях у выпадку эзнiкнення вайны э Еэропе i ўцягвання э яе адной з краін, падпiсаэшых дагавор.
Крыху пазней, у маi 1949, па iнiцыятыве грамадскасцi i многiх еэрапейскiх палiтыкаэ быэ створаны Савет Еэропы (СЕ). У яго склад увайшлi пяць дзяржаэ, падпiсаэшых Бруссельскi дагавор, а таксама Данiя, Iталiя, Iрландыя, Нарвегiя i Швецыя. Пазней далучылiся таксама Аэстрыя, Грэцыя, Iсландыя, Турцыя, ФРГ. У рэшце рэшт у склад Савета Еэропы эвайшлi практычна эсе еэрапейскiя краiны э тым лiку i краiны Цэнтральнай i Усходняй Еэропы пасля краху там камунiстычных рэжымаэ. Галоэная эмова членства э Савеце Еўропы – забяспечанне э краiне верхавенства права i выкананне асноэных правоэ чалавека. Гэта э прынцыпе i з’яэляецца сэнсам дзейнасцi СЕ. У Статуце галоэная мэта дзейнасцi СЕ вызначана, як «дасягненне большага адзiнства памiж яго членамi для абароны i ажяццяэлення iдэалаэ i прынцыпаэ, якiя з’яэляюцца iх агульнай спадчынай, i садзейнiчання iх эканамiчнаму i сацыальнаму прагрэссу».
Галоэнымi органамi СЕ з’яэляюцца Парламенцкая Ассамблея Савета Еуропы (ПАСЕ) i Камiтэт Мiнiстрау. ПАСЕ складаецца з прадстаэнiкоэ нацыянальных парламентаэ у адпаведнасцi з прадстаэнiцтвам партый э кожным парламенце. У склад Камiтэта мiнiстраэ уваходзяць мiнiстры замежных спраэ. ПАСЕ прымае рашэнне большасцю галасоэ. Гэтыя рашэннi носяць характар рэкамендацый для Камiтэта мiнiстраэ. Камiтэт мiнiстраэ прымае рашэннi па палiтычных пытаннях на аснове прынцыпа аднагалосся. Яго рашэнне з’яэляюцца рэкамендацыямi для нацыянальных урадаэ. Сярод многiх дакументаэ, прынятых СЕ галоэнымi з’яэляюцца Еэрапейская канвенцыя аб абароне правоэ i асноэных свабод чалавека i Еэрапейская сацыяльная хартыя, прынятая э 1961г. i карэнным чынам абноэленая э 1996г.
Савет Еэропы з’яэляецца такiм чынам арганiзацыяй кансультатыэнага характара i не абмяжоэвае нацыянальны суверэнiтэт. Яна не магла прымусова дабiвацца рэалiзацыi сваiх рашэнняэ. Яны носяць у асноэным характар маральнага эздзеяння. Аднак краiны-эдзельнiкi, як правiла, прытрымлiваюцца гэтых рашэнняэ. Тыя ж краiны, урады якiх парушаюць правы чалавека i свабоды, могуць быць выключаны са складу СЕ. Кiруючыя органы СЕ размяшчаюцца э Страсбургу. Савет Еэропы да сенняшняга дня выконвае важную работу э галiне аховы правоэ чалавека.
У самым пачатку 50-х гадоэ у Еэропе актыэна абмяркоэваецца iдэя ваеннай iнтэграцыi. У кастрычнiку 1950г. прым’ер мiнiстр Францыi Р.Плевен выступiэ з прапановай стварыць еэрапейскi камiтэт мiнiстраэ абароны, якi б распачаэ работу па фармiраванню еэрапейскай армii. На нарадзе мiнiстраэ замежных спраэ Англii, Францыi i ЗША у Вашынгтоне ў вераснi 1951г. прапанова была падтрымана. Пры гэтым спецыяльна падкрэслiвалася, што э плануемую ваенную супольнасць мяркуецца ўключыць і ФРГ, а сама супольнасць будзе уваходзiць у НАТО. 27 мая 1952г. мiнiстры замежных спраэ Бельгii, Галландыi, Iталii, Люксембурга, Францы i ФРГ падпiсалi э Парыжы дагавор аб стварэннi Еэрапейскай абарончай супольнасцi (ЕАС). ЕАС разглядалася як наднацыянальная ваенная арганізацыя. Аднак у жніўні 1954 года парламент Францыі не ратыфікаваў дагавор. Супраць выступілі як левыя (камунiсты), якiя былi супраць рэмiлiтарызацыi ФРГ, так i правыя (галлiсты), якiя лiчылi, што французская армiя э супольнасцi можа страцiць нацыянальны характар, а французскiмi салдатамi могуць камандаваць нямецкiя афiцэры i генералы. У сувязi з гэтым праект стварэння ЕАС не быэ рэалiзаваны.
Тым не менш праблемы ваеннай iнтэграцыi заставалiся прадметам абмеркавання, як i далучэнне да яе Iталii i ФРГ. Пасля правалу са стварэннем ЕАС было вырашана рэарганiзаваць Заходнi саюз i на яго базе стварыць Заходнееэрапейскi саюз (ЗЕС), якi i быэ аформлены э маi 1955г. ЗЕС прадстаэляэ сабой ваенна-палiтычны саюз сямi заходнееэрапейскiх дзяржаэ: Англii, Бельгii, Галландыi, Iталii, Люксембурга, Францыi i ФРГ. Такiм чынам у адрозненне ад Заходняга саюза, членамi новага аб’яднання былi таксама ФРГ i Iталiя – краiны, пераможаныя э вайне. ФРГ атрымоэвала магчымасць стварыць сваю армiю, якая павiнна была стаць часткай узброенных сiлаў ЗЕС. Калi э Бруссельскiм дагаворы гаварылася яшчэ аб неабходнасцi супрацьстаяць магчымаму адраджэнню германскай агрэсiэнасцi, то э дагаворы аб ЗЕС аб гэтым не была нават упамiну. Затое было падкрэслена, што ЗЕС будзе працаваць э цесным супрацоэнiцтве з арганiзацыяй Паэночнаатлантычнага дагавора. Такiм чынам ЗЕС стаэ як бы фiлiялам цi э нейкiм сэнсе аэтаномнай арганiзацыяй НАТО э Еэропе. Коратка асноэныя задачы ЗЕС можна сфармуляваць наступным чынам: абарончыя праблемы э Еэропе i супрацоэнiцтва з НАТО. Разам з тым патрэбна мець на эвазе, што пасля падпiсання Маастрыхтскага дагавора, якi прадугледжвае i супрацоэнiцтва э ваенный галiне, ЗЕС страчвае свае значэнне. Афiцыйна ен быэ створаны на 50 гадоэ i тэрмiн яго дзеяння заканчваецца э 2005 годзе. Аднак ужо 1999г. пры Еэрапейскiм Саюзе быэ створаны Савет па каардынацыi знешняй палiтыкi i бяспекi, да якога фактычна перайшлi функцыi ЗЕС. Узначалiэ новы орган былы генеральны сакратар НАТО Хавьер Салана.
У пачатку 50-х г. былi зроблены першыя крокi i э напрамку эканамiчнай iнтэграцыi. У маi 1950г. мiнiстр замежных спраэ Францыi Робер Шуман выступiэ з прапановай стварыць Еэрапейскае аб’яднанне вугля i сталi (ЕАВС). Мелася на эвазе аб’яднанне вугальнай i металургiчнай пармысловасцi Заходнееэрапейскiх краiн, i э першую чаргу Францыi i ФРГ, якiя э гэтай сферы займалi дамiнуючыя пазiцыi. Больш таго, стварэнне ЕАВС павiнна было пакласцi пачатак пераходу Францыi ад дзесяцiгоддзяэ канфрантацыi з Германiяй да супрацоэнiцтва i партнерства з ей. Дагавор аб стварэннi Еурапейскага аб'яднання вугля i cталi быэ падпiсаны 18 сакавiка 1951г. у Парыжы на 50 гадоэ. Уступiэ у сiлу э лiпенi 1952г. У склад ЕАВС увайшлi Бельгiя, Iталiя, Люксембург, Нiдэрланды, Францыя i ФРГ. Вугальная i металургiчная прамысловасць гэтых краін была пастаэлена пад сумесны мiжнародны кантроль. Дагавор аб стварэннi ЕАВС прадугледжвае фармiраванне кiруючых органаэ гэтага аб’яднання.
Англiя не падтрымала гэтую iдэю. Яна лiчыла, што англiйская сталь будзе больш таннай, чым еэрапейская. З другога боку э Брытанii iснавала занепакоенасць, што эдзел э еэрапейскай iнтэграцыi негатыэна паэплывае на гандлева-эканамiчныя адносiны э межах Садружнасцi нацый. Па гэтых i другiх прычынах Англiя не далучылася да ЕАВС.
Стварэнне ЕАВС было толькi пачаткам iнтэграцыйных працэссаэ у Еэропе. Краiны шасцеркi, хаця i кожная па-рознаму, былi настроены на пашырэнне i паглыбленне гэтага працэсса. Сабраэшыся э 1955г. у Мессiне iх прадстаэнiкi дамовiлiся зрабiць новыя крокi наперад. Было вырашана стварыць Еэрапейскую эканамiчную супольнасць (ЕЭС) i Еэрапейскую супольнасць па атамнай энергii (Еэратам). Вялiкабрытанiя як i раней адносiлася да гэтых працэсаэ насцярожана. Яна не лiчыла сябе еэрапейскай (кантынентальнай) дзяржавай i не гатова была да эдзелу у маштабных iнтэграцыйных працэсах. Пагэтаму у Мессiне яна была прадстаэлена першапачаткова э якасцi назiральнiка, а потым i навогул пакiнула нараду. Англiчане пры некаторых умовах маглi пагадзiцца толькi са стварэннем зоны свабоднага гандлю i не больш таго. Нi аб якiм абмежаваннi суверэнiтэтаэ на карысць агульнаеэрапейскiх органаэ яны i думаць э гэты час не хацелi.
Тым часам краiны шасцеркi, сабраэшыся э сакавiку 1957г. у Рыме падпiсалi дамоэленасцi аб стварэннi як ЕЭС так i Еуратама. Пагадненне аб стварэннi Еэраатама прадугледжвала супрацоэнiцтва краін у галiне мiрнага выкарыстоэвання ядзернай энергii. Мелася на эвазе правядзенне сумесных ядзерных даследванняў, стварэнне ядзерных аб'ектаў, распрацоўка кодэкса бяспекі пры ядзерных даследваннях i другiх работах у гэтай сферы, стварэнне органа, якi быэ бы надзелены пераважнымi правамi на ядзерную сыравiну. Такiм чынам Еэратам як i ЕАВС стаэ арганiзацыяй галiновай iнтэграцыi.
Зусiм iншы характар мела Еэрапейская эканамiчная супольнасць, якая з самага пачатку адыгрывала галоэную ролю э еэрапейскiх iнтэграцыйных працэсах. Дагавор аб стварэннi ЕЭС прадугледжваэ фармiраванне агульнага рынка краін-удзельнiц. (Гэта стала прычынай для таго, што ЕЭС звычайна называлi проста «агульны рынак»). Мелася на эвазе адмена iмi мытных пошлiн, i колькасных абмежаванняэ для эвоза i вываза тавараэ, устанаэленя агульнага тарыфа i агульнай гандлевай палiтыкi э галiне сельскай гаспадаркi i транспарта, зблiжэнне заканадаэства, стварэнне Еэрапейскага iнвестыцыйнага банка i г.д.
Усе iнтэграцыйныя аб’яднаннi мелi свае кiруючыя органы, якiя аднак не мелi паэнамоцтваэ значна абмяжоэваць суверэнiтэт краін-удзельнiц. Апошнiя перадалi супольнасцям толькi пээную частку дзяржаэных паэнамоцтваэ у эканамiчнай сферы i нават не планавалi ствараць нейкi «еэрапейскi суверэнiтэт», захоэваючы свой, нацыянальны. З сярэдзiны 60-х гадоэ адбываецца паступовае аб’яднанне цi злiцце кiруючых iнстытутаэ трох супольнасцяэ, аднак кожнае з iх захоэвае сваю правасуб’ектнасць i застаецца юрыдычнай асобай.
У дагаворы аб стварэннi ЕЭС прадугледжвалася, што агульны рынак павiнен фармiравацца паступова на працягу пераходнага перыяда э 12 гадоэ. Аднак ужо з 1 лiпеня 1968г., гэта значыць на паэтара года раней устаноэленага тэрмiна краiны-члены ЕЭС ажыццявiлi памiж сабой мытны саюз, былi адменены мытныя тарыфы, устаноэлен агульны знешнi тарыф. Краiны-удзельнiцы дамовiлiся таксама аб асноэных прынцыпах правядзення агульнай сельскагаспадарчай палiтыкi. На наступны этап планавалася пашырыць эканамiчны саюз, ажыццявiць свабоднае перамяшчэнне рабочай сiлы i капiтала, узгаднанне сацыяльнай палiтыкi, стварэнне валютнага саюза з адзiным цэнтральным банкам.
Ва эмовах актыэнага развiцця iнтэграцыйных працэсаэ на еэрапейскiм кантыненце Вялiкабрытанiя iмкнецца эмацаваць свае пазiцыi. Яна не магла пайсцi так далека э справе iнтэграцыi, як краiны шасцеркi, але i не хацела заставацца адной э Еэропе перад аб’яднаным фронтам еэрапейкiх дзяржаэ. У 1960г. па яе iнiцыятыве ствараецца яшчэ адно iнтэграцыйнае аб’яднанне пад назвай Еурапейская асацыяцыя свабоднага гандлю. (ЕАСГ). Пагаднанне аб стварэннi ЕАСГ было падпiсана э Стакгольме 4 студзеня 1960г. Акрамя Вялiкабрытанii э яго склад увайшлi Аэстрыя, Данiя, Нарвегiя, Партугалiя, Швейцарыя, Швецыя, з 1961г. – Фiнляндыя. ЕАСГ была больш сцiплай па сваiх мэтах арганiзацыяй. Стакгольмскi дагавор прадугледжваэ толькi стварэнне эмоэ для свабоднага гандлю прамысловымi таварамi памiж краiнамi-удзельнiцамi шляхам паступовага скарачэння мытных пошлiн i колькасных абмежаванняэ. Нiяк не вырашалася праблема гандлю сельскагаспадарчымi прадуктамi, не рэгулявалiся фiнансава-эканамiчныя аспекты дзейнасцi краін, не прадугледжвалася стварэнне адзiнай мытнай тэррыторыi з агульным знешнiм тарыфам i тым больш не планавалася эстанаэленне палiтычнага саюза э якой-небудзь форме.
Хутка, аднак, стала вiдавочным, што аморфная, створаная з далека не першых еэрапейскiх дзяржаэ, ЕАСГ не можа супрацьстаяць краiнам «агульнага рынка» у цэнтры якога знаходзiэся франка- германкi саюз. Разуменне гэтага, як таксама i эсведамленне магчамасцi аказацца iзаляванай ад аб’яднанай Еэорпы, мяняе пазiцыю Вялiкабрытанii. У пачатку 60-х гадоэ прэм’ер-мiнiстр Г.Макмiллан пачынае актыэную кампанiю па далучэнню краiны да ЕЭС, нягледзячы на супрацьдзеянне Лейбарыстскай партыi. Аднак Вялiкабрытанiя сутыкаецца з рашуча адмоэнай пазiцыяй Францыi. Прэзiдэнт дэ Голль лiчыэ яе праваднiком iнтэрэсаэ ЗША i меркаваэ, што эступленне Англii э «агульны рынак» аслабiць магчымасцi аб’яднанай Еэропы э канкурэнтнай барацьбе з амерыканцамi. З другога боку, аднак, французскi прэзiдэнт сваей жорсткай пазiцыяй iмкнуэся захаваць у ЕЭС лiдыруючыя пазiцыi Францыi э саюзе з ФРГ, якiя маглi бы быць пастаэлены пад пагрозу пасля эступлення Вялiкабрытанii. Такiм чынам першая спроба англiйскага эрада далучыць краiну да працэсаэ еэрапейскай iнтэграцыi да поспеху не прывяла. Такi ж лес чакаэ цяпер ужо iнiцыятыву лейбарысцкага эрада, якi э маi 1967г. накiраваэ афiцыйную заяву аб далучэннi да ЕЭС. Францыя зноэ цверда выказалася супраць. Толькi э 1972г. прэм’ер-мiнiстр Вялiкабрытанii Э.Хiт дабiваецца згоды Францыi, дзе прэзiдэнтам быэ ужо Ж.Пампiду, i шлях да эступлення Вялiкабрытанii у ЕЭС становiцца адкрытым. Адпаведным дагаворам 1972г. з кiраэнiцтвам «агульнага рынка» было прадугледжана, што Англiя становiцца яго поэнапраэным членам з 1 студзеня 1973г.
Разам з Вялiкабрытанiяй да ЕЭС дылучылiся таксама Данiя i Iрландыя. Працэс яго пашырэння працягваэся i далей. У 1981г. далучылася Грэцыя, у 1986г. – Iспанiя i Партугалiя, у 1995г. – Аэстрыя, Швецыя i Фiнляндыя. Iмкненне урада Нарвегii эключыць сваю краiну э ЕЭС было двойчы перакрэслена вынiкамi эсеагульнага рэферэндума.
Тры еэрапейскiя аб’яднаннi (ЕАВС, Еэраатам, ЕЭС) усе больш успрымалiся грамадствам як адзiная супольнасць. У сувязi з гэтым 16 лютага 1978г. Еэрапейскi парламент прыняэ рашэне аб увядзеннi тэрмiна Еурапейская супольнасць у адносiнах да эдзельнiкаэ iнтэграцыйных працэсаэ у межах гэтых трох аб’яднанняэ. Пры гэтым усе тры аб'яднаннi заставалiся iснаваць i захоэвалi статус юрыдычнай асобы.
Працэсы iнтэграцыi развiвалiся паспяхова, абмяжоэваючыся да 90-х гадоэ у асноэным эканамiчнымi праблемамi. Былi лiквiдаваны мытныя пошлiны i колькасныя абмежаваннi у гандлi. У 1968г. уведзены агульны мытны тарыф у адносiнах да трэцiх краін, праводзiлася унiфiкацыя фiнансавага заканадаэства, распрацоэвалася адзiная аграрная палiтыка. У 70-я гады была эведзена агульная еэрапейская разлiковая адзiнка экю. Шэнгенскiя пагадненнi 1985г. прадугледжвалi свабоду перамяшчэння грамадзян Еэрапейскай супольнасцi, а таксама агульныя вiзавыя правiлы у адносiнах да грамадзян трэціх краiн. Гэтыя пагадненнi пачалi рэалiзоэвацца у пачатку 90-х гадоэ, але да iх не далучылiся Вялiкабрытанiя i Iрландыя.
Поспехi эканамiчнай iнтэграцыi, стварэнне э прыватнасцi у 1992г. агульнага рынка, ставiлi э парадак дня пытанне аб пераходзе да новага эзроэню iнтэграцыi. Мелася на эвазе стварэнне эканамiчнага i валютнага саюза, што аб’ектыэна павiнна было прывесцi да больш цесных узаемаадносiн у палiтычнай сферы, у прыватнасцi, да большай узгодненасцi iх дзеянняэ на мiжнароднай арэне. Гэтая праблема была вырашана Маастрыхтскiм дагаворам, падпiсаным 7 лютага 1992г. i эступiэшым у сiлу 1 лiстапада 1993г.
Маастрыхтскi дагавор намецiэ больш канкрэтны план стварэння валютнага i эканамiчнага саюза, якi патрэбна было рэалiзаваць да 1999г. Прадугледжвалася стварыць у працэсе рэалiзацыi адзiную валюту i адзiны цэнтральны банк. Для Вялiкабрытанii, якая э iнтэграцыйных працэсах рухалася больш запаволена, было зроблена выключэне. Дагавор прадугледжваэ таксама развiцце супрацоэнiцтва э галiне знешняй палiтыкi i бяспекi, а таксама па пытаннях правасуддзя i энутраных спраэ. На аснове Маастрыхтскага дагавора быэ створан Еэрапейскi саюз (ЕС), якi эвабраэ у сябе Еэрапейскаю супольнасць i яе кiруючыя органы.
Кiруючымi, цi лепш сказаць каардынуючымi органамi Еэрапейскага саюза з’яэляюцца:
Савет мiнiстраэ. Часта яго называюць Саветам мiнiстраэ замежных спраэ, бо менавiта э гэтай якасцi ен часцей за эсе выступае. Аднак пры вырашэннi тых цi iншых галiновых праблем ен складаецца з адпаведных мiнiстраэ (напрыклад фiнансаэ, сельскай гаспадаркi i г.д.) Савет мiнiстраэ мае паэнамоцтвы прымаць абавязваючыя рашэннi практычна па эсiх напрамках дзейнасцi ЕС. Кiруюць паседжаннямi папераменна па графiку прадстаэнiкi эсiх краін. Тэрмiн кiраэнiцтва складае шэсць месяцаэ. Кожная краiна мае э Савеце мiнiстраэ адпаведную колькасць галасоэ.
Еэрапейскi савет. Падчас яго называюць таксама Саветам Еэрапейскага Саюза. У склад уваходзяць кiраэнiкi дзяржаэ i эрадаэ i старшыня Еэрапейскай камiсii. Паседжаннi праходзяць не менш двух разоэ у год. Вырашае стратэгiчныя праблемы, вызначае генеральную палiтычную лiнiю ЕС.
Еэрапейскi парламент (ЕП). Гэта – прадстаэнiчы орган Еэрапейскага Саюза. Выбiраецца эсеагульным прамым галасаваннем ва эсiх краiнах-членах ЕС. Пры гэтым кожная краiна мае сваю квоту, у залежнасцi ад колькасцi насельнiцтва. Еэрапейскi парламент праводзiць свае паседжаннi э Страсбургу цi э Брусселi. Старшыней ЕП з 1999г. з’яэляецца Нiколь Фантэн (Францыя). Гэта першая жанчына-старшыня парламента пасля 1979г. Еэрапейскi парламент не мае паэнамоцтваэ для прыняцця рашэнняэ, абавязковых для выканання дзяржавамi-удзельнiцамi цi органамi ЕС, ён удзельнiчае э падрыхтоэцы i прыняццi юрыдычных актаэ ЕС, бюджэта, у ратыфiкацыi мiжнародных пагадненяэ.
Камiсiя Еэрапейскiх супольнасцяэ. Часцей за усе выкарыстоэваецца неафiцыйная назва Еэрапейская камiсiя. Яна прадстаэляе сабой наднацыянальны выканаэчы орган, можна нават сказаць урад, якi займаецца паэсядзеннай работай па правядзенню палiтыкi ЕС. Рыхтуе праекты дакументаэ для Савета мiнiстраэ. Фармiруецца на аснове дамоэленасцяэ краін-удзельнiц тэрмiнам на пяць гадоэ. Старшыней Еэрапейскай камiсii з 1998г. з’яэляецца былы прэм’ер-мiнiстр Iталii Романо Продзi.
Еэрапейскi суд. Яго задачай з’яэляецца забяспечанне аднолькавага тлумачэння заканадаэства э межах юрысдыкцыi ЕС, а таксама вырашэнне спрэчных пытанняэ. Паседжаннi праводзяцца па просьбе дзяржаэ-членаэ цi якога-небудзь органа ЕС. Выносiць таксама рашэннi па iсках фiзiчных цi юрыдычных асоб. Суддзi прызначаюцца на шэсць гадоэ па дамоэленасцi эрадаэ краін ЕС.
Камiтэт пстаянных прадстаэнiкоэ. З’яэляецца рабочым органам Савета мiнiстраэ. Папярэдне разглядвае пытаннi, якiя выносяцца на абмеркаванне СМ, робiць свае заэвагi i рэкамендацыi. У склад камiтэта эваходзiць па аднаму чалавеку ад кожнай краiны-удзельнiцы.
Еэрапейскi Саюз пасля Маастрыхтскага дагавора сфармiраваэся э аб’яднанне, якое прадстаэляе сабой эканамiчны i валютны саюз, якому эласцiвы таксама некаторыя элементы палiтычнага саюза. Сярод iх – еэрапейскае грамадзянства, агульная знешняя палiтыка i палiтыка бяспекi, супрацоэнiцтва у галiне правасуддзя i энутраных спраэ. Разам з тым, ен не з’яэляецца нi федэрацыяй, нi канфедэрацыяй, а прадстаэляе сабой аб’яднанне дзяржаэ i супольнасцяэ. Еэрапейскi саюз не валодае правам юрыдычнай асобы, а пагэтаму не можа заключаць мiжнародныя дагаворы. Гэта застаецца прэрэгатывай дзяржаэ-удзельнiц i эваходзячых у яго супольнасцяэ.
На працягу 90-х гадоэ галоэныя напрамкi дзейнасцi ЕС былi звязаны з пераходам ад агульнага рынка да эканамiчнага i валютнага саюза, з фармiраваннем асноэ знешняй палiтыкi i палiтыкi э галiне бяспекi, паступовай iнтэграцыi у ЕС Заходнееэрапейскага саюза, з актывiзацыяй агульнай палiтыкi э Сяродземнамор’i, Азii, Афрыцы, Лацiнскай Амерыцы, з гарманiзацыйнай сацыяльнай сферы, з узаемадзеяннем у галiне юстыцыi i унутраных спраэ.
З пачатку 1999г. у 11 краiнах Еэрапейскага Саюза (Аэстрыя, Бельгiя, Германiя, Iрландыя, Iспанiя, Iталiя, Люксембург, Нiдэрланды, Партугалiя, Фiнляндыя, Францыя) уведзена адзiная валюта «еэра», якая прымяняецца пры разлiках па безнаяэных плацяжах. З 1студзеня 2002г. пачалi выкарыстоувацца манеты i банкноты "еура" для наяэных разлiкаэ.
У 1997г. Шэнгенскiя пагадненнi, да якiх не далучылiся Вялiкабрытанiя i Iрландыя, былi эключаны э прававую сiстэму ЕС з мэтай стварэння «агульнай прасторы свабоды, бяспекi, правасуддзя». У 1997г. быэ падпiсан Амстэрдамскi дагавор, якi пацвярджаэ адзiнае грамадзянства Еэрапейскага Саюза. Яно дапаэняла, але не э якiм разе не адмяняла прыналежнасць да нацыянальнага грамадзянства. Грамадзянiн ЕС валодае наступнымi правамi:
правам свабодна перамяшчацца i пастаянна пражываць на тэрыторыi дзяржаэ-удзельнiц;
актыэным i пасiэным выбарчым правам на выбарах у мунiцыпальныя органы дзяржавы-удзельнiцы, дзе ен пражывае, не з’яэляючыся грамадзянiнам гэтай дзяржавы;
актыэным i пасiэным выбарчым правам на выбарах у Еэрапарламент у дзяржаве-удзельнiцы, дзе ен пражывае, не з’яэляючыся грамадзянiнам гэтай дзяржавы;
правам на дыпламатычную i консульсую абарону на тэрыторыi трэцяй дзяржавы, у якой яго краiна не мае уласнага прадстаэнiцтва;
правам звароту з петыцыяй у Еэрапарламент па пытаннях кампетэнцыi апошняга;
правам звароту э органы ЕС на адной з 12 афiцыйных моэ Саюза i атрымання адказу на той жа мове.
Яшчэ у 1985г. па хадатайству сямi краiн, не уваходзiэшых у Супольнасць (Аэстрыя, Iрландыя, Нарвегiя, Лiхтэнштэйн, Фiнляндыя, Швейцарыя, Швецыя)* быэ распрацаваны план стварэння Еэрапейскай эканамiчнай зоны (ЕЭЗ), якая б прадстаэляла сабой зону свабоднага гандлю з удзелам краiн супольнасцi. У 1994г. такая зона была створана гэтымi дзяржавамi, акрамя Швейцарыi.
Як паказала будучыня, ЕЭЗ стала крокам на шляху часткi гэтых краiн да поэнапраэнага членства у ЕС.
Еэрапейскi Саюз праводзiць актыэную палiтыку э адносiнах да краін Усходняй Еэропы. У яго межах створан i дзейнiчае Еэрапейскi банк рэканструкцыi i развiцця для усходнеерапейскiх дзяржаэ. Яго мэтай з’яэляецца падтрымка рыначных рэформ i парламентскай дэмакратыi э гэтых краiнах.
У канцы 90-х гадоэ у склад Еэрапейскага Саюза эваходзiла 15 краін. Разам з тым, многiя еэрапейскiя дзяржавы афiцыйна заявiлi аб сваiм жаданнi далучыцца да iнтэграцыйных працэсаэ у межах ЕС. Гэтыя пытаннi актыэна абмяркоэваюцца i iдзе падрыхтоэчы працэс. У 1993г. Еэрапейскi савет распрацаваэ умовы эступлення э ЕС новых членаэ (так званыя капенгагенскiя крытэрыi). Згодна з iмi кожная краiна-кандыдат павiнна мець:
стабiльныя iнстытуты, гарантуючыя дэмакратыю, верхавенства закона, правы чалавека i абарону меншасцяэ;
функцыянуючую рыначную эканомiку i здольнасць саэладаць з канкурэнцыяй i сiламi рынка у межах Саюза;
здольнасць прыняць на сябе абавязкi па членству, уключаючы прыхiльнасць да мэтаэ палiтычнага, эканамiчнага i валютнага саюза.
У канцы 2000г. у Нiццы адбылася канферэнцыя на вышэйшым узроэнi краiн-членаэ ЕС. Галоэнае пытанне было звязана з пашырэннем Саюза. Гэта пытанне было вырашана станоэча i былi нават унесены змяненнi э колькаснае прадстаэнiцтва краiн-членаэ у органах ЕС пасля яго пашырэння. Аднак больш канкрэтныя рашэнні ў гэтым сэнсе былі прыняты на сустрэчы лідэраў краін ЕС у Капенгагене ў снежні 2002г. Была дасягнута згода аб тым, што з 1 мая 2004г. У склад ЕС увойдуць наступныя 10 краін: Венгрыя, Кіпр, Латвія, Літва, Мальта, Польшча, Славакія, Славенія, Чэхія і Эстонія.
1 мая 2004 г. пасля доўгай працэдуры праверкі на адпаведнасць капенгагенскім крытэрыям адбылося самае буйнае пашырэнне ЕС. Агульная колькасць краін-удзельніц павялічылася да 25, а колькасць насельніцтва – да 455 млн. Чалавек. Унутраны валавы прадукт ЕС склаў пасля пашырэння амаль 10 000млрд. еўра. Гэтае пашырэнне ЕС мела, акрамя ўсяго іншага, вялікі палітычны сэнс. Яно абазначала канчатковае пераадоленне ялцінскіх пагадненняў 1945 г. аб раздзеле Еўропы на Усходнюю і Заходнюю.
У 2004 г. у Еўрапейскім Саюзе актыўна абмяркоўвалася праблема распрацоўкі і прыняцця канстытуцыі ЕС. Нягледзячы на дастаткова сурьёзныя рознагалоссі у ходзе яе падрыхтоўкі, 29 кастрычніка 2004 г. у Рыме кіраўнікі дзяржаў і урадаў 25 краін Еўрасаюза падпісалі праект адзінай канстытуцыі ЕС. Праект прадугледжвае увядзенне пасад прэзідэнта і міністра замежных спраў ЕС, далейшае паглыбленне інтэграцыі. Нягледзячы на тое, што у адпаведнасці з праектам канстытуцыі еўрапейскія дзяржавы адмаўляюцца яшчэ ад часткі свайго суверэнітэта , у галоўных сферах жыцця яны яго як і раней захоўваюць. Пасля падпісання праекта канстытуцыі пачынаецца працэс яе ратыфікацыі. Скарэй за ўсе ён будзе нялегкім і дастаткова працяглым. Тым не менш ратыфікацыя канстытуцыі будзе абазначаць яшчэ адзін сурьёзны крок на шляху далейшага развіцця працэса інтеграцыі у Еўропе.
Спіс крыніц і літаратуры
Кашкин С. Ю., Калиниченко П. А.,Четвериков А. О. Глава 1. Историческая эволюция Европейского Союза и его правовой системы: от европейской идеи к Европейской конституции // Введение в право Европейского Союза: учебник / Под ред. Кашкина С. Ю. — 3-е изд., перераб. и доп. — М.: «Эксмо», 2010.
Введение в право Европейского Союза. Учебное пособие. Под ред. Кашкин С.Ю. М., ЭКСМО 2005.
Бирюков М.М., Европейский Союз, Евроконституция и международное право. М., Научная книга 2006.
Энтин МЛ. Суд Европейских Сообществ. М., 1987.
Капустин А.Я., Европейский Союз: интеграция и право, М., 2000.
Хартли Т.К., Основы права Европейского Сообщества. Введение в конституционное и административное право Европейского Сообщества. М., 1998.
Шеленкова Н.Б., Европейская интеграция. Политика и право. М., 2003.
Anneli Albi. Implications of the European constitution // EU enlargement and the constitutions of Central and Eastern Europe. — Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2008, 2005.
Sari, Aurel. The Conclusion of International Agreements by the European Union in the Context of the ESDP (англ.) // International and Comparative Law Quarterly. — Social Science Electronic Publishing, 2008. — Vol. 57. — P. 53—86.
**Гэта э асноэным краiны, якiя эваходзiлi э ЕАСГ.