Установа адукацыі

,,Стахаўская сярэдняя школа’’

Курсавая работа

Праваслаўная царква на Століншчыне ў 1920 – 1930-я гг.

Карповіч Аляксандр Валерыянавіч

Брэст 2008

Змест

Уводзіны

Глава І. Агульная характарытыка становішча праваслаўнай царквы на Століншчыне ў 1920 – 1930-х гг.

Глава ІІ. Апісанне праваслаўных прыходаў на тэрыторыі Столінскага павета

Заключэнне

Спіс выкарыстаных крыніц

Дадаткі

Уводзіны

Здаўна на тэрыторыі Століншчыны мірна ўжываліся прадстаўнікі розных нацыянальнасцей, культур і рэлігій. Але ж у розныя гістарычныя перыяды рэлігійная абстаноўка ў краі мянялася. У Х – ХІ ст. тут распаўсюдзілася хрысціянства ўсходняга абраду (праваслаўе). У ХVI - ХVIІ ст. на гэтых землях узнікаюць першыя каталіцкія парафіі. З прыняццем царкоўнай уніі 1596 г. большасць праваслаўных прыходаў сталі уніяцкімі, такая сітуацыя захоўвалася да 1839 г. – году скасавання Брэсцкай царкоўнай уніі. Тады ўсе уніяцкія прыходы сталі праваслаўнымі. Пасяля падаўлення паўстання Кастуся Каліноўскага рэпрэсіі з боку царскага ўрада зведаў каталіцкі касцёл на Беларусі. Многія каталіцкія храмы былі перададзены праваслаўным. Змены ў рэлігійнай сітуацыі канца ХІХ – пачатку ХХ стст. на тэрыторыі Століншчыны былі нязначнымі.

Цікавым перыядам у гісторыі Століншчыны сталі 20 – 30-я гг. ХХ ст. калі рэлігійнае жыццё на гэтых землях развівалася ва ўмовах вельмі жорстскага супрацьстаяння заходняй ліберальна-дэмакратычнай і усходняй таталітарна-атэістычнай сістэмаў. Геаграфічнае знаходжанне Століншчыны садзейнічала ўплыву абодвух гэтых сістэм на жыццё нашых продкаў, у тым ліку і на духоўнае (рэлігійнае) жыццё.

Афіцыйнай дзяржаўнай рэлігіяй міжваеннай Польшчы з’яўлялася каталіцтва, якое ўсебакова падтрымлівалася польскімі ўладамі. У 20 – 30-х гг. ХХ ст. на тэрыторыі Столінскага павета пачало адраджацца уніяцтва. У гэты час назіраецца з’яўленне і распаўсюджванне на Століншчыне новых хрысціянскіх накірункаў: баптызму, пяцідзесятніцтва, адвентызму. Але па ранейшаму важную ролю ў духоўным жыцці Століншчыны працягвала адыгрываць праваслаўная царква, да якой належала большасць насельніцтва. Менавіта становішча і развіццё праваслаўнай царквы на тэрыторыі Столінскага павета з’яўляецца тэмай дадзенага даследавання.

Мэтамі даследавання з’яўляюцца наступныя:

1) разглядзець, якім было рэлігійнае жыццё жыццё Століншчыны ў вывучаемы перыяд;

2) паказаць у якіх умовах развівалася праваслаўная царква на тэрыторыі Століншчыны ў 1920 – 30-я гг.;

3) вызначыць, якімі былі адносіны польскіх уладаў да праваслаўнай царквы;

4) прасачыць, як адносілася праваслаўнае духавенства і вернікі да Польшчы і іншых канфесій.

Дадзенае праблема з’яўляецца мала вывучанай. Літаратуры па дадзенаму пытанню вельмі мала. Вывучаючы творы айчынных і замежных аўтараў, а таксама архіўныя дакументы Дзяржаўнага архіва Брэсцкай вобласці мы паспрабуем адказаць на пастаўленыя пытанні.

Дадзеная праца складаецца з уводзін, двух глаў, заключэння, спіса выкарыстаных крыніц і дадаткаў.

У першай главе даецца агульная характарыстыка становішча праваслаўнай царквы ў Столінскім павеце ў 1920 – 1930-х гг. Другая глава прысвечана апісанню арганізацыйнай структуры праваслаўнай царквы на тэрыторыі Столінскага павета ў вывучаемы перыяд.

Глава І. Агульная характарытыка становішча праваслаўнай царквы на Століншчыне ў 1920 – 1930-х гг.

Праваслаўе на тэрыторыі Століншчыны мела даволі сталую гісторыю і з’яўлялася самай вялікай па колькасці вернікаў канфесіяй. З уключэннем Століншчыны ў склад ІІ Рэчы Паспалітай тутэйшыя праваслаўныя абшчыны сталі часткай Польскай праваслаўнай царквы і ўваходзілі ў Палескую епархію з цэнтрам у Пінску. Сам жа павет падзяляўся на два благачынні (дэканаты): Столінскі і Давыд-Гарадоцкі. У Столінскае благачынне ўваходзіла 16 прыходаў (парафій), у Давыд-Гарадоцкае – 9 прыходаў. Трэба адзначыць, што большасць прыходаў акрамя галоўнай прыходскай царквы, дзе пастаянна знаходзіўся настаяцель, мелі па 1-2 філіяльныя царквы ці каплічкі у суседніх вёсках. Праваслаўная царква і духавенства традыцыйна выконвала сярод мясцовага насельніцтва выхаваўчую функцыю, як і ў царскія часы. Праваслаўныя святары выкладалі рэлігію ў школах на тэрыторыі свайго прыхода. А там, дзе пражывала значная частка каталіцкага ці ўнніяцкага насельніцтва, гэтую функцыю яны выконвалі разам з каталіцкім ці уніяцкім духавенствам. Так, Мечыслаў Каржэневіч у сваёй кнізе „Chcialem żyć!” ўспамінае, што падчас свайго навучання ў пачатковай школе в. Дубай “па серадам рэлігію прыходзіў выкладаць ксёндз, а ў пятніцу для праваслаўных рэлігію выкладаў бацюшка” ¹.

Каб убачыць, якой была перавага праваслаўнай царквы, які ўплыў яна мела на мясцовае насельніцтва, можна звярнуцца да канфесійнай статыстыкі 1920 - 1930-х гг. (дадатак №1)

Штат праваслаўнага духавенства на тэрыторыі павета быў больш пастаянным, чым у каталіцкіх прыходах. У розныя часы ў 1920 – 1930-я гг. тут працавалі святары: протаіерэй Леў Радзялоўскі (Столін), протаіерэй Аляксандр Бялаеў і а. Міхаіл Шалковіч (Давыд-Гарадок), а. М. Нікіцюк (Гарадная), а. М. Мігай (Аздамічы), а. Ян Рэзановіч (Рубель), а. Ю. Радзялоўскі (Альманы), а. Д. Перапечын (Радчыцк), а. В. Якубовіч (Дубай), а. В. Рубановіч (Церабяжоў) і інш.² (дадатак №2)

Акрамя святара пры царкве быў псаломшчык. Вельмі многа было зроблена для пашырэння харавога спеву. Даволі вялікія хоры меліся ў Альшанах (36 чалавек), Аздамічах (29 чалавек), Рублі (25 чалавек) і інш. У некаторых прыходах былі створаны брацтвы ці “кружки ревнителей православия”, а менавіта ў Аздамічах (70 чалавек), Альшанах (10 чалавек) ³.

У кожным прыходзе святар пільна сачыў за маральным станам сваёй паствы, вялася статыстыка наведвання цэркваў, колькасці ўдзеленых шлюбаў, хрышчэнняў і г. д. У сярэднім у прыходах адбывалася ад 100 да 200 хрышчэнняў, каля 50 шлюбаў у год. Што тычыцца наведвання царквы, то па статыстыцы на 1933 г. у час пасхальных святаў у Рублі на богаслужэнні было каля 2000 чал., у Рухчы – 1000 чал., у Жадэні – 3000 чал., у Велуні – 1000 чал., у Рэчыцы – 850 чал. і г. д.⁴ Лічбы сведчаць аб тым, як былі прывязаны жыхары павета да царквы. Але ж трэба адзначыць, што не ўсюды назіралася такая сітуацыя. Так, настаяцель Аздаміцкага прыходу а. М. Катульскі ў справаздачы ў Пінскую кансісторыю за 1934 г. піша: “В деревнях Лутки, Коротичи, Толмачево есть много тех, которые потеряли всякую связь с церковью и вообще не имеют отношения к церковной жизни. Повлиять на них трудно. Их нельзя зазвать в церковь и на мысль собрания.”⁵

У рэлігійна-маральным плане называюць свае прыходы дрэннымі а. Ян Шпакоўскі з Дубянца і а.Мікалай Юніцкевіч з Веляміч. Першы - па прычыне таго, што на тэрыторыі яго прыхода з’явілася многа баптыстаў, другі - з-за таго, што ў Альпені, дзе знаходзілася філіяльная праваслаўная царква, палова вёскі перайшла ва ўніяцтва. Прычыны такога разгортвання падзей відавочныя: мала ўдзялялася ўвагі з боку праваслаўнага духавенства для прыхажан, асабліва ў філіяльных цэрквах. З-за значнай аддаленасці многіх вёсак насельніцтва не магло ці проста не хацела наведваць царкву.

Акрамя духоўнага жыцця, праваслаўнае духавенства прымала ўдзел і ў сацыяльным, і ў палітычным, і ў эканамічным жыцці павета. Праваслаўная царква, дарэчы, як і каталіцкая, з’яўлялася буйным землеўласнікам на тэрыторыі павета. Да кожнага прыхода належылі значныя зямельныя надзелы. Так, Радчыцкі прыход меў 116 дзес. зямлі, Столінскі – 103 дзес., Церабяжоўскі – 153 дзес., Высоцкі – 183 дзес. і г. д.⁶ Адна частка гэтых зямель апрацоўвалася клірам, другую частку арандавалі прыхажане.

Па-рознаму адносіліся праваслаўныя святары да польскіх уладаў. Частка духавенства, асабліва больш старэйшага ўзросту, была прарускай арыентацыі і лічыла існуючую сістэму пагрозлівай для “спрадвечна рускіх зямель”. Сапраўдным ідэалам дзяржаўнага ладу яны лічылі расійскае самадзяржаўе, калі праваслаўе з’яўлялася састаўной часткай афіцыйнай дзяржаўнай ідэалогіі. У той жа час у ІІ Рэчы Паспалітай праваслаўе страціла свой уплыў на палітычнае і грамадскае жыццё, а польскія ўлады ўсяляк стараюцца паменшыць яго ўплыў на насельніцтва. Такія думкі прасочваюцца ў “Звароце” царкоўнага будаўнічага камітэта г. Століна і протаіерэя Льва Радзялоўскага ад 27.10.1929 г.:

«Дорогие братья и сестры во Христе.

Сейчас мы живем в Польше, оторванные от нашей Матери России.

Место Столин находится в Польше и является поветовым городом, но мы утратили нашу святыню, отстроенную нашими трудами и пожертвованиями. В настоящий момент можно сказать, что мы живем без церкви. В отдалении от города есть маленькая церковь на кладбище, которая в праздники не вмещает и 10-й части верующих. Это означает прихильность до веры наших отцов и прадедов, православной веры.

В настоящий момент очень трудно отстроить церковь, которая бы напоминала нам бывшую ранее. Мысль эта давно возникла, но не хватает денег с одной стороны и с другой стороны, препятствия, которые нам создает польское правительство, по причине возвращения нас всех в католицизм, не дает нам начать эту работу. Жизнь православных в Польше обтяжена большими налогами, что не позволяет выделять средства на строительство церкви. Обращаю свои молитвы и просьбы к вам, братья и сестры по вере, помогите в нашем святом деле – восстановлении церкви в Столине, Полесской епархии, Полесского воеводства (в Польше). Все ваши пожертвования будут приняты с большой благодарностью. Господь Бог поблагословит труд восстанавливающих Его дом. »⁷

Была і другая частка духавенства, якая лаяльна адносілася да Польшчы і той палітыкі, якую праводзілі польскія ўлады на Крэсах. Вельмі добра гэта бачна ў лісце парваслаўнага святара а. Яна Якубовіча да столінскага павятовага старасты:

“Ваше Великородие, Высокоуважаемый Господин Староста. Простите великодушно, что обращаюсь к Вам не на польском языке, ввиду опасения, что не в состоянии буду правильно выразить свою мысль. Дело в том, что в Давид-Городке открывается место священника, а это было моею давнею мечтою, и приход этот был мне обещан еще в 1921 г., но Пинский – Новогрудский епископ Пантелеймон обманул меня. Вам конечно известно, что я был выселен из Дубоя, выселение это я считаю незаслуженным для себя, но как интелигентный человек счел нужным выехать на страдания в уезд мне неизвестный с жителями баптистского толка. Проверяя же свои душпастырские действия, я не находил у себя никакого преступления в нелояльности к Польше, к ее культуре. И мне как всякому человеку было неприятно подобное выселение.

В настоящий момент обращаюсь к Вам, Высокоуважаемый Господин Староста, с покорнейшею просьбой разрешить мне поселиться в Давид-Городке, забыть все, что произошло, я же со своей стороны так же буду рад, если польское общество еще раз убедится в моей лояльности и убедится в моих честных пастырских действиях на поддержку культуры Польской Республики. Буду искренне благодарен Вам, если Вы попросите от Господина Воеводы разрешение мне вернуться в Столинский уезд и с Вашей стороны не будет препятствий на перемещение меня в Давид-Городок. Не откажите в милости почтить меня Вашим ответом.

Прошу искреннее извинение, что утруждал ваше внимание и прошу разрешения остаться Вашим покорным слугой.”⁸

Польскія ўлады таксама добра адносіліся да лаяльнага духавенства. Многія лаяльныя святары ўваходзілі ў органы мясцовага самакіравання. А да нелаяльнага духавенства адносіны былі дрэнныя. Часта праваслаўныя святары адчувалі перашкоды з боку ўладаў у сваёй душпастырскай дзейнасці. З-за гэтага яны не згаджаліся служыць богаслужэнні ў дзяржаўныя святы ІІ Рэчы Паспалітай. Так, у 1930 г. у Радчыцку настаяцель а. Якуб Шэрэмет адмовіўся служыць службу, спасылаючыся на рамонт царквы. У той жа дзень богаслужэнні ў інтэнцыі Польскай Рэспублікі не былі адслужаны ў Аздамічах, Бярозаве і інш. Тады ж святочныя службы адбыліся ў Плотніцы, Стахаве, Вайткевічах. У Перабродах богаслужэнне адбывалася з удзелам вялікай колькасці мясцовага насельніцтва, а пасля службы ўсе разам спявалі гімн “Boże coś Polskę”.⁹

Адносіны праваслаўнага духавенства і праваслаўнага насельніцтва да прадстаўнікоў іншых веравызнанняў таксама былі розныя. Асабліва негатыўна праваслаўнае духавенства ставілася да уніятаў і прадстаўнікоў розных пратэстанцкіх накірункаў, бо, менавіта, у гэтыя рэлігійныя арганізацыі назіраўся пераход часткі праваслаўнага насельніцтва, незадаволенага дзейнасцю праваслаўных святароў. Па прычыне таго, што каталіцкі касцёл не меў шырокага распаўсюджвання на тэрыторыі павета, праваслаўнае духавенства не бачыла ў ім такой пагрозы, як ва уніяцтве ці пратэстантызме. Даволі часта ішло наладжванне кантактаў з каталіцкім духавенствам. Так, у 1935 г. протаіерэй Леон Радзялоўскі рапартаваў Палескаму епіскапу:

“Дня 7 июля этого года приезджает в Столин Пинский католический епископ Букраба. Комитет по организации встречи этого гостя, выбрал меня как представителя православной церкви вместе с равином Перловым для принятия участия в первой встрече и коротком приветствии. Думаю, что буду приглашен в воскресенье на завтрак. Как помню, было распоряжение избегать таких встреч. Но может сейчас относительно епископа Букрабы все по-другому. Прошу Ваше Святейшество выслать ответ до 7 июля.”¹⁰

Як бачна, праваслаўныя святары знаходзілі розныя спосабы, каб павялічыць аўтарытэт сваёй царквы і свой уласны аўтарытэт сярод мясцовага насельніцтва. Нягледзячы на тое, што ў ІІ Рэчы Паспалітай дзяржаўнай рэлігіяй з’яўлялася каталіцтва, тут, на Століншчыне, польскім уладам прыходзілася лічыцца з праваслаўнай царквой як традыцыйнай канфесіяй Крэсаў.

Глава ІІ. Апісанне праваслаўных прыходаў на тэрыторыі Столінскага павета

Структура праваслаўнай царквы на тэрыторыі Столінскага павета падзялялася на 2 акругі (благачынні): Столінскую і Давыд-Гарадоцкую. Гэтыя 2 акругі ўваходзілі ў склад Палескай епархіі з цэнтрам ў Пінску.

Першая акруга з цэнтрам ў Століне налічвала 16 прыходаў: Столін, Белавуша, Дубай-Зарэчны, Гарадная, Радчыцк, Струга, Альманы, Церабяжоў, Бухлічы, Старое-Сяло, Удрыцк, Азёры, Велунь, Вайткевічы, Высоцк, Бярозава (апошнія 7 прыходаў знаходзяцца цяпер на тэрыторыі Дубровіцкага раёна Ровенскай вобласці, Украіна).

Другая акруга з цэнтрам у Давыд-Гарадку налічвала 9 парафій: Давыд-Гарадок, Дубянец, Лядзец, Альшаны, Аздамічы, Велямічы, Плотніца, Рубель, Стахава. Кожная парафія акрамя галоўнай парафіяльнай царквы мела некалькі філіяльных цэркваў і каплічак, якія не мелі свайго святара. Гэтыя прыходы абслугоўваў святар галоўнага прыхода.

Столінская акруга.

Азёры.

Да прыхода адносіліся вёскі Азёры і Шахі. Прыхадская Свята-Пакроўская царква была пабудавана ў 1786 г. за сродкі прыхажан. У 1898 г. адбыўся рамонт царквы. Царкве належала 49 дзесяцін зямлі. Зямля апрацоўсвалася прыхажанамі пад 1/3 ураджаю. Даход за 1931 г. склаў 200 злотых. На тэрыторыі прыхода працавала 2 пачатковы школы ў Азёрах і Шахах. На 1931 г. месца настаяцеля было вакантным. Псаломшчыкам працаваў Сяргей Зямлянскі, які нарадзіўся ў 1906 годзе ў Магілёскай губерні. У 1906 г. скончыў Мурамскае духоўнае вучылішча і з 1929 г. працаваў у Азёрах. Колькасць прыхажан у 1931 г. слала 2020 чалавек (327 двароў).

Альманы.

Свята-Васкрасенская царква ў Альманах была пабудавана ў 1893 г на сродкі прыхажан. Да прыхода належалі вёскі Альманы, Пераброды, Кашара Альманская. Акрамя галоўнай прыходскай царквы мелася філіяльная царква і капліца ў в. Пераброды. На тэрыторыі прыхода працавалі 2 пачатковыя школы ў Альманах і Перабродах. Царкве належала 57 дзесяцін зямлі. Даход прыхода за 1931 г. склаў 525 злотых. З 1930 г. настаяцелем быў Сімановіч Міхаіл (1906 г. н.). Ён скончыў Духоўную семінарыю і Багаслоўскі ўніверсітэт. Псаломшчыкам пры царкве працаваў Міхаіл Куміеўскі. Прыход налічваў 2086 вернікаў (271 двор).

Белавуша.

Галоўная прыхадская царква была пабудавана з дрэва ў 1906 г. на сродкі прыхажан у гонар Святой Тройцы. У 1926 – 1928 гг. быў праведзены рамонт царквы. З 1920 г. настаяцелем прыхода з’яўляўся Мацкевіч Анатоль (1901 г. н.). У 1920 г. ён закончыў Мінскую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам з 1929 г. быў Сумоўскі Іван, ураджэнец Белавушы. Ён ў 1929 г. закончыў два класы Мінскай духоўнай семінарыі. Царкве належала 43 дзесяціны зямлі. Даход царквы за 1931 г. склаў 1150 злотых. На тэрыторыі прыхода працавалі 3 школы (Белавуша, Ацвержычы, Манькавічы). Гэтыя вёскі і складалі Белавушскі прыход. Агульная колькасць праваслаўных вернікаў на 1931 г. складала 4520 чалавек (657 двароў).

Бухлічы.

Да прыхода адносіліся вёскі Бухлічы і Варані. У 1928 г. была пабудавана галоўная прыхадская царква Раства Багародзіцы ў в. Бухлічы на сродкі прыхажан. У в. Варані існавала філіяльная царква. Прыходу належала 39 дзесяцін зямлі. Даход царквы за 1931 г. склаў 450 злотых. На тэрыторыі прыхода працавала 2 школы ў Бухлічах і Варанях. У 1931 г. у іх навучалася 120 хлопцаў і 60 дзяўчат. З 1931 г. настаяцелем бухліцкай царквы быў Васіль Віткоўскі. Псаломшчыкам з 1928 г. працаваў Самуіл Белазёрскі. У 1931 г. колькасць прыхажан складала 1757 чалавек (217 двароў).

Бярозава.

Галоўная прыхадская царква была пабудавана ў 1795 г. на сродкі прыхажан з дрэва ў гонар Нараджэння Багародзіцы. У 1927 г. быў праведзены рамонт царквы. На 1931 г. настаяцелем прыхода быў Розановіч Пётр Іванавіч (1902 г. н.). Ён ў 1917 г. ён закончыў Мінскае духоўнае вучылішча, а ў 1925 г. закончыў Віленскую метрапаліяльную духоўную семінарыю. З 1927 г. працаваў у Бярозаве. Псаломшчыкам у царкве быў Валашчук Анатоль Іванавіч (1910 г. н.). У 1926 г. закончыў Крэмянецкую духоўную семінарыю. З 1929 г. быў псаломшчыкам у в. Вайткевічы. З 1931 г. працаваў псаломшчыкам у Бярозаве. Да прыхода Бярозава належылі 2 філіяльныя царквы: Свята-Міхайлаўская ц-ва ў в. Храпунь і Нараджэння Багародзіцы ў в. Гліннае. Бярозаўскі прыход меў 107 дзесяцін зямлі. На 1931 г. агульны даход прыхода з ахвяраванняў і з зямлі складаў 1200 злотых. Да прыхода належылі вёскі Бярозава, Глінск, Храпунь, Колкі. Колькасць вернікаў на 1931 г. складала 4415 чалавек (740 двароў).

Вайткевічы.

Да прыхода адносіліся вёскі Вайткевічы, Калонія, Блежава. Свята-Мікалаеўская царква ў Вайткевічах была пабудавана ў 1877 г. на сродкі прыхажан. У 1927 г. царква была адрамантавана. Філіяльная царква ў вёсцы Блежава была пабудавана ў 1798 г., але згарэра ў 1897 г. У 1898 г. царква была зноў адбудавана. Прыходу належала 183 дзесяціны зямлі. Даход царквы за 1931 г. склаў 1400 злотых. На тэрыторыі прыхода працавалі 2 школы ў Вайткевічах і Блежаве. У іх навучалася 180 дзяцей. З 1931 г. настаяцелем Свята-Міхайлаўскай царквы ў Вайткевічах быў Карпец Іван. Ён нарадзіўся на Валыні 1891 г. Скончыў мастацкае вучылішча Імператарскай акадэміі ў 1911 г. У 1923 г. скончыў Валынскую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам у Вайткевічах працаваў ураджэнец вёскі Аздамічы Мігай Анатоль. Ён скончыў Тураўскае гарадское вучылішча і тры гады жыў Віленскім манастыры. На тэрыторыі прыхода пражывала 2915 праваслаўных (410 двароў).

Велунь.

Да прыхода адносіліся вёскі Велунь, Люціна, Белая. У в. Велунь у 1907 г. была пабудавана Свята-Пакроўская царква на сродкі прыхажан. Царкве належыла 100 дзесяцін зямлі. Зямля аддавалася пад апрацоўку прыхажанам на 1/3 ураджаю. У 1931 г. даход царквы склаў 1600 злотых. На тэрыторыі прыхода меліся тры школы ў вёсках Велунь, Люціна і Белая. У іх навучаліся 222 хлопчыкі і 160 дзяўчынак. Настаяцелем храма з 1925 г. быў Стэцюк Фёдар (1893 г. н.), які скончыў Валынска-Крамянецкую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам-дыяканам пры царкве служыў Валкановіч Сямён. Ён нарадзіўся ў 1893 годзе, скончыў Пачаева-Лаўраўскае духоўнае вучылішча, а таксама некаторы час быў паслушнікам Уладзіміра-Валынскага манастыра. У Велуні ён служыў з 1914 г. На тэрыторыі прыхода Велунь пражывала 3825 праваслаўных (537 двароў).

Высоцк

Да прыхода адносіліся мястэчка Высоцк і вёска Рэчыца. Галоўная прыхадская Свята-Успенская царква ў Высоцку была пабудавана ў 1877 г. на сродкі прыхажан. У 1923 г. царква была адрамантавана. На тэрыторыі прыхода былі 2 капліцы: на могілках у мястэчку Высоцк і ў вёсцы Рэчыца. Прыходу належыла 225 дзесяцін зямлі. Гэтая зямля аддавалася пад апрацоўку сялянам. Даход прыхода за 1931 г. склаў 1930 злотых. На тэрыторыі прыхода працавалі 2 школы ў Высоцку і Рэчыцы. У гэтых школах навучалася 450 вучняў. Настаяцелем царквы ў Высоцку быў Пярховіч Філарэт. Ён нарадзіўся ў 1870 г. у Сарненскім уездзе. У 1891 г. ён скончыў Валынскую духоўную семінарыю і з 1928 г. працаваў у Высоцку. Псаломшчык Яўген Вышынскі нарадзіўся ў вёсцы Жадэн у 1885 г. Скончыў Вяземскае духоўнае вучылішча. Колькасць вернікаў у прыходзе складала 3647 чалавек.

Гарадная.

Галоўная прыхадская царква была пабудавана ў 1915 г. з цэглы на сродкі прыхажан у гонар Святога Мікалая. Царкве належыла 39 дзесяцін зямлі. Даход царквы за 1931 г. склаў 700 злотых. У прыходзе мелася яшчэ адна царква, пабудаваная з дрэва ў Гарадной. Гэтую царкву ў сувязі з пабудовай вялікай каменнай царквы праваслаўнае духавенства добраахвотна перадало уніятам у 1927 г. Настаяцелем прыхода з 1931 г. быў Ражановіч Іван. Ён нарадзіўся ў 1871 г. у в. Ішкалдзь, закончыў Мінскую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам з 1922 г. быў мясцовы жыхар Гаўрыльчук Ігнат (1886 г. н.). Да прыхода належылі вёскі Гарадная і Дзераўная. На тэрыторыі прыхода меліся дзве школы (Гарадная, Дзераўная). На 1931 г. колькасць праваслаўных вернікаў складала 2842 чалавекі (472 двары).

Дубай-Зарэчны.

Галоўная прыхадская царква была пабудавана ў 1885 г. з дрэва на сродкі памешчыка Афанасія Шведава ў гонар Святога Мікалая. У 1926 г. быў праведзены рамонт царквы. Настаяцелем прыхода быў Зубковіч Аляксандр. Ён працаваў у Дубаі-Зарэчным з 1927 г. Псаломшчык Вярхушкін Іван працаваў у гэтым прыходзе з 1929 г. У Дубаі была яшчэ адна царква ў гонар Уздзвіжання Святога Крыжа. На тэрыторыі прыхода было 2 школы: Дубай-Зарэчны і Вулька-Арэя. У гэтых 2 школах у 1931 г. навучалася 220 вучняў. Да прыхода Дубай-Зарэчны належылі наступныя населеныя пункты: Дубай-Забалоцце, Загор’е, Беразіно, Хмеліна, Макавішча, Вулька-Арэя. Колькасць праваслаўных вернікаў складала каля 2 тыс. чалавек (242 двары).

Радчыцк.

Галоўная прыхадская царква, якая месцілася ў Радчыцку, была пабудавана у 1841 г. на сродкі памешчыка А. Скірмунта і прыхажан у гонар Нараджэння Багародзіцы. На тэрыторыі прыхода меліся чатыры філіяльныя царквы ў вёсках Цмінь, Рухча, Фядоры, Аўсямірава. Да прыхода належылі вёскі Радчыцк, Калоднае, Фядоры, Аўсямірава, Кострава, Рухча І, Рухча ІІ, Цмінь І, Цмінь ІІ. Прыходу належыла 116 га. зямлі. Агульны даход прыхода за 1931 г. склаў 5200 злотых. На тэрыторыі прыхода працавала 8 школ: Радчыцк, Калоднае, Фядоры, Аўсямірава, Кострава, Цмінь І, Цмінь ІІ, Рухча І. Настаяцелем прыхода з 1931 г. быў протаіерэй Міневіч Васіль (1879 г. н.). Ён у 1902 г. закончыў Чарнігаўскую духоўную семінарыю. Другі святар-вікарый Свяркоўскі Аркадзь (1901 г. н.) закончыў Віленскую духоўную семінарыю. З 1921 г. у Радчыцку працаваў псаломшчык Пракаповіч Міхаіл, які ў 1894 г. скончыў Мінскую духоўную семінарыю. Колькасць вернікаў Радчыцкага прыхода ў 1931 г. складала 6700 чалавек (1095 двароў).

Старое-Сяло.

Галоўная прыхадская царква была пабудавана з дрэва ў 1837 г. на сродкі прыхажан у гонар Святога Мікалая. Акрамя гэтай царквы ў прыходзе меліся яшчэ 3 філіяльныя цэрквы і 3 каплічкі. Да прыхода належылі вёскі Старое-Сяло, Вежыцы, Дрожын, Пярховічы. На тэрыторыі прыхода працавалі чатыры пачатковыя школы. Царкве належыла 100 дзесяцін зямлі. Агульны даход на 1931 год складаў 620 злотых. З 1923 г. настаяцелем прыхода з’яўляўся Шастаковіч Анатоль (1885 г. н.). У 1908 г. ён закончыў Мінскую духоўную семінарыю. З 1928 г. псаломшчыкам працаваў Іван Кірыеўскі (1891 г. н.). Ён скончыў Мінскую духоўную семінарыю. Прыход налічваў 2747 вернікаў.

Столін

Галоўная прыхадская царква Успення Багародзіцы была пабудавана ў 1923 г. на сродкі войта Кірылы Сімановіча. Да прыхода належылі яшчэ 3 філіяльныя царквы (Рэчыца, Юнішча, Відзібор) і адна капліца. На тэрыторыі прыхода працавалі сямігадовая школа ў Століне і пачатковыя школы ў Рэчыцы, Відзіборы, Столінскіх хутарах. Прыходу належыла 103 дзесяціны зямлі. Да прыхода былі прыпісаныя населеныя пункты: Столін, Рэчыца, Юнішча, Відзібор, Церабішча, Крушын, Столінскія і Юнішчанскія хутары. З 1909 г. у Століне працаваў настаяцелем протаіерэй Радзялоўскі Леў. Ён скончыў Мінскую духоўную семінарыю. З 1929 г. ён з’яўляўся благачынным (дэканам) І Столінскай акругі. Псаломшчыкам з 1922 г. быў Леў Радзялоўскі. Колькасць прыхажан складала 4872 чалавекі.

Струга

Прыхадская царква Святога Мікалая была пабудавана ў 1876 г. на сродкі прыхажан. Да прыхода належылі вёскі Струга, Малыя Вікаравічы, Вялікія Вікаравічы, Будымле. На тэрыторыі прыхода меліся школы ў вёсках Струга і Вялікія Вікаравічы. У 1931 г. у іх навучалася 262 вучняў. Царкве належыла 50 дзесяцін зямлі. Зямля аддавалася пад апрацоўку сялянам на 1/3 частку ўраджаю. Агульны даход царквы на 1931 г. складаў 750 злотых. З 1929 г. настаяцелем прыхода быў Сакалоўскі Іван. Ён нарадзіўся ў 1897 г. у в. Кухчыцы Пінскага уезда. Скончыў Тульскую духоўную семінарыю ў 1917 г. Псаломшчыкам працаваў Васіль Табунько. На тэрыторыі прыхода ў 1931 г. пражывала 2890 праваслаўных.

Удрыцк

Да прыхода адносіліся вёскі Удрыцк, Жадэн, Мілягі, хутар Хоміч. Галоўная прыхадская царква ў гонар Нараджэння Багародзіцы была пабудавана ў 1714 годзе на сродкі прыхажан. У 1860 г. быў зроблены рамонт царквы. У прыходзе былі 2 філіяльныя царквы: на могілках у в. Удрыцк і ў в. Жадэн. Прыходу належыла 51 дзесяціна зямлі. Даход прыхода за 1931 г. склаў 450 злотых. Працавалі 2 пачатковыя школы ў Удрыцку і Жадэні. З 1935 г. настаяцелем у Удрыцку быў Мікалай Радзялоўскі. Ён нарадзіўся ў 1860 г. у сям’і святара. Скончыў у 1884 г. Мінскую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам працаваў Міхаіл Барысюк. У 1931 г. прыход налічваў 3058 вернікаў.

Церабяжоў

Да прыхода адносіліся вёскі Церабяжоў, Гарадзішча, Смародск, Тумен, Глінка. Свята-Ільінская прыхадская царква ў в. Церабяжоў была пабудавана ў 1872 г. на сродкі прыхажан. У 1928 г. быў праведзены рамонт царквы. У прыходзе мелася філіяльная царква ў в. Глінка, якая была пабудавана ў 1903 г. Церабяжоўскаму прыходу належыла 153 дзесяціны зямлі. Даход царквы за 1931 г. склаў 900 злотых. На тэрыторыі прыхода працавалі пачатковыя школы ў вёсках Церабяжоў, Гарадзішча, Смародск, Тумень і Глінка. Настаяцелем Свята-Ільінскай царквы з 1893 г. быў протаіерэй Рубановіч Вісарыён. Ён нарадзіўся ў 1859 г. у в. Марочна Пінскага уезда ў сям’і святара. У 1884 г. скончыў Мінскую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам-дыяканам у Церабяжове быў Мігай Мікалай. Ён нарадзіўся ў 1903 г. у сям’і святара. Скончыў Мінскую духоўную семінарыю і з 1927 г. працаваў у Церабяжове. У 1931 г. на тэрыторыі прыхода пражывала 2536 праваслаўных.

Давыд-Гарадоцкая акруга

Аздамічы.

Да прыхода адносіліся вёскі Аздамічы, Альгомель, Мерлінскія Хутары, Луткі, Кароцічы, Талмачова. Галоўная прыхадская царква знаходзілася ў в. Аздамічы. У Альгомлі і Мерлінскіх Хутарах існавалі філіяльныя цэрквы. Настаяцелем прыхода быў Ніканор Катульскі з 1928 г. працаваў у Аздамічах. Ён закончыў у 1925 годзе Валынскую духоўную семінарыю. Псальмістам з 1932 г. працаваў Епіфаній Валашчук і меў ступень магістра багаслоўя. У прыходзе працавала 9 школ. У іх навучалася 570 вучняў. У прыходзе інавала царкоўнае брацтва (70 чалавек). Колькасць вернікаў у 1934 г. складала 4450 чалавек.

Альшаны

Да прыхода адносіліся вёскі Альшаны, Рамель, Сямігосцічы і Вялікае Малешава. Галоўная прыхадская царква Святой Параскевы Пятніцы знаходзілася ў вёсцы Альшаны. У Рамлі і Сямігосцічах існавалі філіяльныя цэрквы. У Вялікім Маляшаве была драўляная каплічка Святога Яна Багаслова. З 1923 г. настаяцелем прыхода быў Стэфан Каржанеўскі, які скончыў Віленскую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам з 1928 г. працаваў Ілля Лапін. На тэрыторыі прыхода працавала 5 школ. У 1930-х гг. у школах навучалася каля 1100 вучняў. Колькасць вернікаў складала 5750 чалавек.

Велямічы

Да прыхода адносіліся вёскі Велямічы, Альпень. Галоўны прыхадскі храм знаходзіўся ў в. Велямічы. У Альпені існавала філіяльная царква. Настаяцелем прыхода з 1914 г. быў Мікалай Юніцкевіч. З 1923 г. псаломшчыкам працаваў Іван Курнілеўскі. У прыходзе было 2 школы. У 1934 г. у іх навучалася 458 вучняў. У Альпені ў канцы 1920-х гг. была ўтворана уніяцкая парафія. У выніку чаго ва уніяцтва перайшло больш 200 чалавек. У 1934 г. у прыходзе налічвалася каля 3200 праваслаўных.

Давыд-Гарадок

На тэрыторыі прыхода мелася тры царквы ў Давыд-Гарадку: адна мураваная і дзве драўляныя. У вёсках Хорск, Харомск, Туры знаходзіліся капліцы. На тэрыторыі прыхода працавала 5 школ. Настаяцелем галоўнага прыхадскога храма ў Давыд-Гарадку быў протаіерэй Аляксандр Бялаеў. Вікарыем з 1926 г. працаваў Яўген Мірановіч. Дыяканам з 1918 г. працаваў Якаў Танканог. Дзмітрый Ласіцкі з 1919 г. працаваў псаломшчыкам. У прыходзе існавалі два хоры. У прыходзе існаваў “Кружок ревнителей православия” у які ўваходзіла каля 100 чалавек. У прыходзе пражывала каля 1050 праваслаўных.

Дубянец.

На тэрыторыі прыхода існавалі два храмы. Галоўная царква знаходзіцца ў вёсцы Дубянец. Філіяльная царква знаходзіцца ў вёсцы Беражное. На тэрыторыі прыхода працавалі чатыры школы. У іх навучалася 590 вучняў. Настаяцелем прыхода з 1925 года з’яўляўся Шпакоўскі Іван. Псаломшчыкам з 1930 года працаваў Феадосій Багатка. Пры царкве існаваў хор (15 чалавек). Да прыхода адносіліся вёскі Дубянец, Беражное, Бор-Дубянец, Магільнае, Ястрабель, Красны Бор і хутар Заліпнікі. У 1934 г. на тэрыторыі прыхода пражывала 3457 праваслаўных.

Лядзец.

Галоўны прыхадскі храм знаходзіўся ў в. Лядзец і быў пабудаваны ў гонар Вялікамучаніка Георгія. У 1928 – 1929 гг. царква была адрамантавана. На тэрыторыі прыхода была капліца ў вёсцы Угалец. Настаяцелем храма з 1927 г. быў Грыгорый Коршун. Ён скончыў Віленскую духоўную семінарыю і ў 1923 г. быў пасвячоны ў святары. Псаломшчыкам працаваў Грыгорый Самародскі, які ў 1931 г. скончыў Віленскае духоўнае вучылішча. Да прыхода належылі вёскі Лядзец, Угалец, Вялікія і Малыя Арлы. На тэрыторыі прыхода працавала 5 школ. Прыход налічваў 4477 вернікаў.

Плотніца.

Да прыхода адносіліся вёскі Плотніца, Беражцы, Асаўцы, Гальцы, Сіціцк, Варсынь, Асавая. Галоўная прыхадская Свята-Пакроўская царква знаходзілася ў Плотніцы. У 1934 г. царква была адрамантавана. У Беражцах існавала філіяльная царква. У Сіціцку і Гальцах былі капліцы. З 1921 г. настаяцелем прыхода быў Георгій Кебец, які скончыў Віленскую духоўную семінарыю. Псальмістам з 1920 г. служыў Міхаіл Аналовіч. З 1933 г. дыяканам у Плотніцы служыў Георгій Юрашкевіч. У прыходзе дзейнічала 6 школ, у якіх у 1934 г. навучалася 876 вучняў. На тэрыторыі прыхода існавала рымска-каталіцкая парафія і касцёл у в. Асавая. Колькасць праваслаўных вернікаў у 1934 г. складала 5700 чалавек.

Рубель.

Да прыхода адносіліся вёскі рубель і Хотамель. У Рублі знаходзілася галоўная Свята-Міхайлаўская прыхадская царква. У вёсцы Хотамель была капліца Уздзвіжання Св. Крыжа. Настаяцелем прыхода быў Аляксандр Зазіркоўскі. У 1926 г. ён скончыў Віленскую духоўную семінарыю. Псаломшчыкам з 1924 г. працаваў Мікалай Пыжэвін. На тэрыторыі прыхода дзейнічалі 2 школы, у якіх у 1934 г. навучалася 700 вучняў. Колькасць вернікаў у 1934 г. склала 3876 чалавек.

Стахава.

Дадзены прыход складаўся толькі з адной вёскі Стахава. Галоўная прыхадская Свята-Пакроўская царква была пабудавана ў 1887 г. Настаяцелем прыхода з 1927 г. быў Уладзімір Верыноўскі, які ў 1913 г. скончыў Мінскую духоўную семінарыю. З 1913 г. псаломшчыкам у Стахаве працаваў Сцяпан Крычэўскі. На тэрыторыі прыхода дзейнічала адна школа, у якой у 1934 г. навучалася 400 вучняў. На тэрыторыі прыхода пражывала 2400 праваслаўных.

Заключэнне

На аснове прыведзеных фактаў, дакументаў і статыстыкі можна зрабіць вынік, што рэлігійнае жыццё на тэрыторыі Столінскага павета ў 1920 – 1930-я гг. было даволі бурным. Становішча праваслаўных на тэрыторыі павета, за выключэннем некаторых выпадкаў, было станоўчым. Як мы бачым адміністрацыйная структура і сетка праваслаўных цэркваў на тэрыторыі Століншчыны ў гэты перыяд павялічылася. Будаваліся новыя цэрквы і праводзіўся рамонт існуючых храмаў. Праваслаўная царква мела доступ да школьнай адукацыі. Ва ўсіх школах праваслаўныя святары выкладалі Закон Божы. Нягледзячы на спробы польскай адміністрацыі пашырыць польскую мову і ўвесці яе ў царкоўныя богаслужэнні праваслаўнае духавенства працягвала служыць богаслужэнні згодна з векавымі ўсходнеславянскімі традыцыямі. Многія праваслаўныя святары нягледзячы на “рускасць” Праваслаўнай царквы ішлі на супрацоўніцтва з польскай адміністрацыяй. Але гэтае супрацоўніцтва характарызавалася ў асноўным вырашэннем усялякіх бытавых праблем.

Міжканфесіянальных канфліктаў на тэрыторыі павета не было. А тыя канфлікты, што адбываліся, насілі даволі вузкі характар і мелі тыпічную гаспадарча-эканамічную афарбоўку, што з’яўляецца характэрным для любога грамадства.

Што тычыцца пытання аб экспансіі каталіцызму на тэрыторыі павета, то можна сказаць, што каталіцкі касцёл, як дзяржаўная рэлігія ІІ Рэчы Паспалітай, меў такіж статус і на тэрыторыі павета. Але па прычыне свайго невялікага пашырэння, ён не змог карэнным чынам паўплываць на рэлігійную сітуацыю ў павеце. У гэты перыяд назіралася спроба пашырэння пракаталіцкіх настрояў шляхам адраджэння уніяцтва. Праваслаўная царква ў параўнанні з царскім перыядам страціла свой уплыў у дзяржаўных органах, але яе ўплыў на насельніцтва не зменшыўся. Нават хуткае пашырэнне сярод праваслаўнага насельніцтва пратэстантызму не змагло паўплываць на традыцыйную рэлігійную абстаноўку ў павеце.

Можна зрабіць выснову што рэлігійная свабода ў гэты перыяд была. Аб гэтым сведчыць нават той факт, што нават некаторыя новыя пратэстанцкія абшчыны ў гэты перыяд змаглі абзавесціся сваімі храмамі. А перашкоды, што існавалі, былі нічым у параўнанні з тым, што давялося перанесці хрысціянам у наступныя дзесяцігоддзі.

Спіс выкарыстаных крыніц

1.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 1. Спр. 763.

2. ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 1. Спр. 680.

3.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 1. Спр. 682.

4.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 1. Спр. 733.

5.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 1.. Спр. 834.

6.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 1. Спр. 885.

7.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 1. Спр. 2926.

8.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 2. Спр. 954.

9.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 2. Спр. 955

10. ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 2. Спр. 1199.

11.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 2. Спр. 1200.

12.ДАБВ. Ф. 2003. Воп. 2. Спр. 1201.

13.ДАБВ. Ф. 2059. Воп. 1. Спр. 2926..

14. ДАБВ. Ф. 2059. Воп. 1. Спр. 3089.

15. Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Столінскага раёна. – Мн.: БЕЛТА, 2003.

16. Рэлігія і царква на Беларусі: Энц. даведнік: рэд. Пашкоў Г. П.і інш. – Мн.: БелЭнц., 2001.

17. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т./ Беларуская энцыклапедыя. - Мн.: Бел. энц. імя П. Броўкі, 1993 – 1998.

18. Jakimowicz R. Dawidgrуdek. Pińsk. 1939.

19. Mike Korżeniewicz. Chcialem żyć.-Canada.2002.

Дадаткі

Дадатак №1.

№	Назва прыхода	Лічба праваслаўных вернікаў на		Вернікі іншых канфесій на тэр. прыходаў на 1931/1934 гг.				Заўвагі
		1925 г.	1931/ 1934 г.	ката лікі	унія-ты	яўрэі	пра-тэстан-ты
1.	Высоцк	3200	3647	71	—	1021	4	У апошніх 5 калонках дадзеныя падаюцца на 1931 г.
2.	Вайткевічы	—	2915	110	35	98	85
3.	Велунь	3166	3825	40	—	106	45
4.	Азёры	1400	2030	25	—	101	—
5.	Бухлічы	1200	1757	—	—	45	3
6.	Удрыцк	—	3068	101	—	61	43
7.	Церабяжоў	4400	4546	93	—	165	3
8.	Альманы	—	2086	—	—	19	—
9.	Струга	3500	2890	17	—	31	66
10.	Столін	5000	4879	1000	—	—	—
11.	Старое-Сяло	2225	2742	26	—	60	6
12.	Радчыцк	5900	6701	30	—	154	84
13.	Гарадная	3200	2842	16	407	700	35
14.	Дубай-Зарэчны	—	1995	37	—	67	3
15.	Белавуша	4300	4520	51	—	188	193
16.	Бярозава	4080	4415	—	—	—	—
17.	Дубянец	—	3457	50	—	18	45
18.	Давыд-Гарадок	9000	10052	148	3	7274	4	У апошніх 5 калонках дадзеныя падаюцца на 1934 г.
19.	Аздамічы	4700	4450	129	92	99	33
20.	Велямічы	3100	3222	35	127	87	106
21.	Плотніца	4900	5704	244	—	240	—
22.	Рубель	3636	3876	25	—	313	13
23.	Стахава	3100	2447	—	—	105	—
24.	Альшаны	3200	5751	94	—	115	175
25.	Лядзец	3900	4477	32	—	105	—

(—) – данныя невядомыя ці такой групы насельніцтва не пражывала на тэрыторыі павета.

(ДАБВ. Ф. 2059. Воп. 1. Спр. 2926.; ДАБВ. Ф. 2059. Воп. 1. Спр. 3089.)

Дадатак №2

Спіс праваслаўных святароў якія працавалі ў Столінскім павеце.

№ п/п	Прозвішча і імя	Пасада	Назва прыхода
1.	Шалковіч Міхаіл	Дэкан і настаяцель	Давід-Гарадок
2.	Радзялоўскі Леон	Дэкан і настаяцель	Столін
3.	Шыпрукевіч Грыгорый	настаяцель	Азёры
4.	Лобан Фоцій	настаяцель	Вайткевічы
5.	Радзялоўскі Юрый	настаяцель	Струга
6.	Крышчук Аляксей	настаяцель	Гарадная
7.	Радзялоўскі Мікалай	настаяцель	Удрыцк
8.	Стэцюк Фёдар	настаяцель	Велунь
9.	Розановіч Іван	настаяцель	Рубель
10.	Шпаковскі Іван	настаяцель	Дубянец
11.	Корзун Грыгорый	настаяцель	Лядзец
12.	Розановіч Пётр	настаяцель	Бярозава
13.	Мацкевіч Анатоль	настаяцель	Белавуша
14.	Шастаковіч Міхаіл	настаяцель	Старое-Сяло
15.	Мігай Мікалай	настаяцель	Аздамічы
16.	Юначкевіч Мікалай	настаяцель	Велямічы
17.	Кебец Грыгорый	настаяцель	Плотніца
18.	Каржэноўскі Сцяпан	настаяцель	Альшаны
19.	Рубановіч Вісарыён	настаяцель	Церабяжоў
20.	Шэмяціла Якуб	настаяцель	Радчыцк
21.	Перхаровіч Філарэт	настаяцель	Высоцк
22.	Вернікоўскі Уладзімір	настаяцель	Стахава
23.	Зубковіч Аляксандр	настаяцель	Дубай-Зарэчны
24.	Грабёнка Міхаіл	настаяцель	Бухлічы
25.	Кротас Еўсцігней	настаяцель	Альманы
26.	Райна Казьма	настаяцель	Давід-Гарадок

ДАБВ. Фонд 2003, Вопіс 2, Справа 955, Ліст 37.

Дадатак №3

Дадатак №4